In Memoriam: "Jaajja"

In Memoriam: Jaajja of te wel Nassuna Caroline. (1935 – 2011)

“We zitten op een bankje. Om ons heen wemelt het van de mensen. De stem van de hevig gebarende pastoor schalt over het publiek, terwijl de kist naar buiten wordt gedragen.
We voeren een “gesprek”. Woorden schieten ons tekort. Gebaren voeren het woord.
We verstaan elkaar nauwelijks, totdat we bij het hart aankomen. Het hart van Jaajja, die zo groot was en zo ver reikte.

Daarom is mijn gesprekspartner vandaag ook aanwezig. Niet alleen vandaag, maar alle voorgaande dagen en de nog komende dagen. Hij waakt ‘s nachts naast de kist, want hij is één van Jaajja’s trouwste vrienden.

Hij is lelijk, is vies en stinkt een beetje. Heeft amper tanden in zijn mond en zijn colbertjasje hangt gescheurd om hem heen. Een rafelige trainingsbroek met afgetrapte slippers maken hem de man.

Hij kan mij en kon ook Jaajja nooit horen, maar met gebaren en snerpende kreetjes komt hij heel ver. Het is een schat van een jongeman, dat wist ook Jaajja. Nu huilt hij droge tranen.
Zijn dagelijkse bezoekjes aan haar zullen tot het verleden gaan behoren.

Jaajja leeft niet meer en dat doet deze, mij onbekende, jongeman en ons allen veel, heel veel pijn”.



Jaajja is de oma van Herbert en was en blijft voor hem de belangrijkste persoon in zijn leven. Ze voedde hem op en bracht hem groot. Vanaf zijn tweede levensjaar, toen zijn ouders scheidden, is hij opgegroeid bij Jaajja. Ze was zijn oma, maar ook zijn moeder, vader, broer, zus en beste maatje. Die twee waren intens met elkaar verweven. Zeker ook nadat ze samen in de jaren tachtig de oorlog in Luweero hebben overleefd, door zich weken schuil te houden in de Bush.

Vorig jaar in september vierde Jaajja haar 75ste verjaardag. Sinds dat ik Herbert ken nemen we haar jaarlijks mee uit. Zo gingen we vorig jaar naar de dierentuin in Entebbe, samen met kleinkind Joel. Want ja, Jaajja bleef zorgen voor haar kroost.
Ze heeft 9 kinderen grootgebracht, waaronder de vader van Herbert, die 17 jaar geleden helaas is overleden. En zoals alle Jaajja’s in Uganda heeft ze nadien vele kleinkinderen opgevoed, die om verschillende redenen niet bij de ouders konden wonen of verblijven.
De laatste paar jaar zorgde ze zelfs voor Tendo, haar achterkleindochter.

Ze was de spil in de familie en werkelijk iedereen droeg haar op handen. Ze heeft keihard gewerkt om in haar eigen onderhoud te voorzien, nadat ze 35 jaar geleden haar ex-man de deur had gewezen toen hij meende een tweede vrouw te moeten trouwen. Zo’n geemancipeerde vrouw!
Helaas kon ik niet met haar praten, daar ze geen Engels sprak en ik geen Luganda. Maar middels “bodytalk” en vertalingen van deze en gene heb ik haar gelukkig goed leren kennen. Wat een fantastische vrouw en wat een persoonlijkheid.
Altijd geinteresseerd en tot op hoge leeftijd (ze is 75 jaar geworden) actief. Ook al kon ze vanwege versleten heupen niet meer lopen, ze kon wel koken, limonade maken of matten vlechten. Ook liet ze zich achterop een brommer vervoeren naar haar akkertjes om de zaak te inspecteren. De aanpandige winkels naast haar huisje verhuurde ze en zo heeft ze altijd zelf de touwtjes in handen gehouden. Ja, ze was een ware businesslady.

Na terugkomst uit Nederland, afgelopen juni, werd mij verteld dat ze slecht tot weinig at en als ze at moest ze overgeven. Jaajja klaagde nooit en dat is helaas ook de reden dat er veel te laat aan de bel is getrokken. Toen ze medio juli naar het ziekenhuis ging voor onderzoek bleek ze in een vergevorderd stadium slokdarmkanker te hebben.
Mijn vader heeft me verder voorgelicht en vertelde dat deze vorm van kanker amper te genezen is. Ik heb geprobeerd zo eerlijk mogelijk te communiceren met Herbert en de familie. Maar..... jullie begrijpen het al. Omgaan met en spreken over kanker is hier nog niet zo direkt en open als bij ons. Ga maar na hoe er bij ons mee omgegaan werd zo’n 30 jaar geleden.
Enfin, men heeft gehoopt en veel gebeden. Het arme mensje is op 13 augustus uit haar lijden verlost. Ik zie haar nog voorzichtig nee schudden op 12 augustus toen ik haar nog een laatste knuffel heb gegeven. Jammer dat ze met zoveel liefhebbende mensen om haar heen toch alleen met al haar gevoelens en gedachten is heengegaan.

Twee dagen later is Jaajja in het bijzijn van vele honderden mensen begraven. Dat is een enorme happening waarbij vele traditionele handelingen worden verricht. Zo kon bijvoorbeeld de kist amper meer dicht nadat Jaajja in al jaar Gomesses (traditionele lange jurken) was gewikkeld. Des te meer gewaden, des te meer aanzien heeft de familie. Je kunt je daar dus iets bij voorstellen.
Herbert zijn hand vasthouden tijdens de plechtigheid was er niet bij. Mannen en vrouwen zijn zo veel mogelijk gescheiden en er moest zelfs hard gewerkt worden, daar de kist direkt ingemetseld wordt als het in de grafkelder ligt. Heel bijzonder om mee te maken, maar wel heftig als het notabene gaat om iemand die je zo dierbaar is geworden.

Herbert is zo dankbaar en trots dat hij door zo’n geweldige vrouw is opgevoed en grootgebracht. Hij ziet haar nog naast hem staan tijdens zijn bul uitreiking van Makerere University. Jaajja zo trots als pauw dat Herbert, als eerste kleinkind en mede door haar toedoen, het zover heeft geschopt. Het gemis is enorm, maar Herbert gaat het hopelijk een goed plekje geven.
Een prachtige foto van haar op canvas, die Herbert van mijn vader ontving, heeft een ereplekje bij onze eettafel gekregen. Zo is ze elke dag toch een beetje bij ons.

“Rest in peace”

Jita Veeman

Wobulenzi
Uganda
jitaveeman14@hotmail.com